Ekonomik Durum Analizi: 2024 Yaz Ayları
Yaz aylarında Türkiye ekonomisinin durumu, hem arz hem de talep tarafında kaydedilen yavaşlama ile dikkat çekiyor. Temmuz ve Ağustos aylarına ait ekonomik anketler, ekonomik faaliyetin azaldığını gösteriyor. Özellikle ihracatta büyümenin yavaş bir seyir izlemesi bekleniyor. Turizm gelirlerinin 2023 yılına göre artış göstermesi öngörülse de, bu artışın hızı tek hanelere düşecek. GSYH’nın 2024 yılının ikinci ve üçüncü çeyreklerinde küçük oranlarda gerilemesi en muhtemel senaryo olarak karşımıza çıkıyor.
Detaylı bir analiz yapacak olursak, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Ekonomik Güven Endeksi’nin Haziran ayında 95,8 iken, Temmuz ayında %1,5 oranında azalarak 94,4 seviyesine düştüğünü görüyoruz. Bu durum, ekonomik faaliyete ilişkin anket verilerinin yavaşlama gösterdiğini net bir şekilde ortaya koyuyor. BETAM’a göre ise, yılın ikinci çeyreğinde GSYH’nın %0,6 daralması bekleniyor. Ağustos ayında BloombergHT öncü güven endeksi gerilerken, TÜİK’in resmi endeksi ise bir önceki aya göre çok az değişiklik göstererek yatay bir seyir izliyor. Bu da özel tüketim talebinde canlanmanın Ağustos ayında gerçekleşmediğini gösteriyor.
Hafta başında yayımlanan anket verileri de ekonomide ılımlı bir durulmaya işaret ediyor. Akbank Ekonomik Araştırmalar Birimi, 26 Ağustos tarihli raporunda, Ağustos ayına ilişkin verilerin son 3-4 ayda sektörler genelinde yayılan yavaşlama eğiliminin sürdüğüne dikkat çekiyor. Bu yavaşlamada hem iç hem de dış talebin etkili olduğu belirtiliyor. Veriler, sert bir yavaşlamadan ziyade kademeli bir soğuma ile daha uyumlu bir seyir izliyor. Geleceğe yönelik beklentiler de bu eğilimin kısa vadede devam edeceği yönünde şekilleniyor.
Talep koşullarına bağlı olarak üretimde zayıflama sürerken, kapasite kullanım oranı (KKO) mevsimsellikten arındırılmış olarak 0,2 puan daha azalışla %75,7’ye gerilemiş durumda. Bu değer, tarihsel ortalamasının da 0,6 puan altında kalmış oluyor. Üretimdeki yavaşlama ve beklentilerdeki kademeli bozulma, istihdam ve yatırım eğilimine de olumsuz yansıyor. Bu çerçevede, önümüzdeki dönemde işsizlikteki artışın devam etmesi olası görülüyor.
Maliyet sorularındaki düşüş ise önemli ölçüde hız kaybederken, son dönemdeki kur ve parite hareketleriyle birlikte maliyet artışı beklentilerinde de bir yükseliş yaşanıyor. Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE), son üç aydaki düşüş eğilimini Ağustos ayında da sürdürerek mevsimsellikten arındırılmış olarak aylık 0,7 puan azalışla 98,0 seviyesine geriledi. Son dört aydaki birikimli düşüş 5,5 puana ulaştı. RKGE’nin salgın dönemini saymazsak, Temmuz 2019’dan bu yana en düşük seviyeye inmesi, imalat sanayi göstergelerindeki bozulmanın üçüncü çeyrekte belirginleştiğini işaret ediyor.
Sektörel Güven Endeksleri (SGE) ise Ağustos ayında hizmetlerde gerilerken, inşaat ve perakende ticarette sınırlı bir iyileşme kaydedildi. Her üç sektörde de güven endeksi tarihsel ortalamaların altında kalmaya devam ediyor. Özellikle iş hacmi, satış ve talep sorularında düşüşün sürmesi, sektörler genelinde talep kaynaklı zayıflamanın korunduğuna işaret ediyor. Bu kapsamda, perakende sektöründeki talep açığı diğer sektörlere göre daha derin seyrediyor. Ayrıca hizmetlerdeki yavaşlama da belirginleşiyor. İhracat talebi de yavaş seyrediyor, bu da ekonominin yeniden dengelenmesine rağmen ihracat artışının verilerde gözlemlenmediğini gösteriyor.
TİM’in ihracat koşulları anketine göre, “İhraç edilen ürünlere olan talep koşullarını ihracat yapılan pazarlar üzerinden, temel makroekonomik göstergeler ve öncü makroekonomik göstergeleri kullanarak takip eden İhracat Talep Endeksi, 2024 yılının Temmuz ayında aylık bazda %1 ve bir önceki yılın aynı ayına göre %0,6 azalış ile 99,3 seviyesine geriledi ve uzun dönem ortalamasının altında seyretti.”
BETAM: Ekonomi İkinci Çeyrekte Daralacak
BETAM Araştırma Merkezi uzmanları Ozan Bakış ve Tarık Kocar’ın incelemesine göre, Türkiye ekonomisi 2024 yılının ikinci çeyreğinde hem yıllık hem de çeyreklik bazda daralma yaşayacak. Raporun kısa özeti şu şekilde: “Kesinleşen Nisan, Mayıs ve kısmen açıklanan Haziran ayı GSYH öncü göstergeleri ile yaptığımız hesaplamalara göre Türkiye ekonomisinin 2024 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine kıyasla %0,5 oranında küçülmesini bekliyoruz. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış verilerle yaptığımız hesaplamalarla ise 2024 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla GSYH’nin %0,6 azalacağını öngörüyoruz.”
BETAM’ın nowcast hesaplamasında girdi olarak kullandığı kalemleri net olarak bilemiyoruz, ancak yukarıda belirtilen verilerin önemli bölümünün hesaplamaya dahil olması muhtemel. Aklımıza gelen tek kalem, bütçenin ekonomiye net katkısıdır ki, bunu da faiz-dışı bütçe açığı üzerinden hesaplamak mümkün değildir. Eğer bütçe harcamaları 3. çeyrekte ekonomiye yüksek oranda gelir enjekte etmediyse, GSYH’da daralmanın sürmesi beklenebilir.
