Amerikan İnovasyon Modeli ve Orta Gelirli Ülkeler İçin Dersler
Amerikan inovasyon modeli, uzun yıllardır dünya genelinde ilgiyle takip edilen ve örnek alınan bir sistem olmuştur. Silikon Vadisi’nin garaj mucitlerinden prestijli üniversitelerin araştırma laboratuvarlarına kadar, Amerika Birleşik Devletleri sürekli olarak endüstrileri dönüştüren ve yaşamları zenginleştiren yenilikçi teknolojiler üretmiştir. Günümüzde, ABD, kişi başına düşen patent sayısında ve bu patentlerin uluslararası alandaki etkisinde lider konumdadır. Yüksek gelirli statüye ulaşmayı hedefleyen orta gelirli ülkeler, sıklıkla Amerikan modelinden ilham almakta ve bu modelin unsurlarını kendi ekonomik stratejilerine entegre etmeye çalışmaktadır.
Dünya Kalkınma Raporu, orta gelirli ülkeler için faydalı olabilecek Amerikan inovasyon modelinden üç temel dersi vurgulamaktadır.
Büyük Düşünmek: İnovasyonun Yeni Yüzü
İlk olarak, büyük düşünmenin önemini vurgulamak gerekir. Geleneksel olarak Amerikan inovasyonunun anlatısında, Joseph Schumpeter’in savunduğu “yaratıcı yıkım” kavramı ön plandadır. Bu modelde, yeni girişimler, küçük ölçekli firmalar ve bireysel mucitler, teknolojik ilerlemenin ana motorları olarak görülmektedir. Ancak günümüzde bu model, değişen dinamiklerle birlikte evrim geçirmiştir. Artık, büyük ve köklü firmalar, sahip oldukları ölçek, kaynak ve yetenekler sayesinde inovasyonun baskın gücü haline gelmiştir.
Grafik: Şirketler tarafından ABD Patent ve Ticari Marka Ofisi’ne yapılan patent başvurularının sayısı 1880’den bu yana hızla artmaktadır. Bu durum, büyük firmaların inovasyon süreçlerinde nasıl daha etkin bir rol oynadığını göstermektedir. Orta gelirli ülkelerin bu durumu göz önünde bulundurması ve büyük firmalarla işbirliği yaparak inovasyon ekosistemini güçlendirmesi gerekmektedir.
Yetenekleri Çekmek ve Geliştirmek
İkinci ders, nerede bulunursa bulunsun yetenekleri çekmek ve geliştirmektir. Amerika Birleşik Devletleri, iş gücündeki herkes için beceri geliştirme ve ödüllendirme konularında önemli ilerlemeler kaydetmiştir. 1960 ile 2010 yılları arasında yaşanan büyümenin büyük bir kısmı, eğitimde sağlanan eşitlik ve iş gücündeki ırk ve cinsiyet ayrımcılığının azalmasına bağlanmaktadır. Bu gelişmeler, ekonomik büyümeyi destekleyen güçlü bir yetenek havuzu oluşturmaktadır.
Özellikle 1880 ile 1940 yılları arasında, göçmen mucitlerin yoğun olduğu teknoloji sektörleri, 2000 yılına kadar hızlı bir büyüme göstermiştir. Bugün orta gelirli ülkelerin temel becerilere erişimi genişletmeleri şarttır. Daha fazla öğrenciyi liseden mezun etmeleri ve kadınlar ile dezavantajlı gruplardan gelen bireylerin yeteneklerini ödüllendirme konusunda daha fazla çaba sarf etmeleri gerekmektedir.
Gelişmiş beceriler edinmek genellikle maliyetli bir süreçtir. Bu yatırımı yapan bireyler, elde edecekleri ödüllerin büyük olmasını beklerler. Gelişmekte olan ekonomilerde bu ödüller genellikle yerel pazarda mevcut olmayabilir. Orta gelirli ülkelerde, yüksek vasıflı işçilerin %10’u, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika gibi bölgelerde daha fazla talep gören becerilerle göç etmektedir. Bu durum, vasıflı göçmenlerin ana ülkeleriyle bağlantılarını sürdürdükleri sürece, göç veren ülke için bir fırsat olarak değerlendirilebilir. Orta gelirli ülkeler, diasporalarının bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak kendi inovasyon ekosistemlerini geliştirebilirler.
Grafik: Büyük ve başarılı diasporalara sahip ülkeler, bilgi transferi için en yüksek potansiyele sahiptir. Bu, yalnızca ekonomik büyümeyi değil, aynı zamanda toplumların genel refahını da artırma potansiyeline sahiptir.
İnovasyonu Yaymak İçin Bir Pazar Oluşturmak
Üçüncü ders, inovasyonların ikincil pazarıdır. İnovasyonların ikincil pazarı, örneğin patent yeniden satışı veya lisanslama, en az inovasyonun kendisi kadar önemlidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde, bu pazar, 1870 ile 1910 yılları arasında önemli bir rol oynamıştır. Mucitler, patentle ilgili işlemlerin karmaşıklığını aşmak için ülke genelinde 500’den fazla uzmanlaşmış kayıtlı patent acentesinin hizmetine başvurmuşlardır. Ancak, orta gelirli ülkelerde, bu tür pazarlar yeterince gelişmemiştir. Yeni Dünya Kalkınma Raporu’na göre, Mısır, Hindistan ve Tunus gibi orta gelirli ülkelerdeki firmaların %10’undan daha azı lisanslı teknoloji kullanmaktadır. Hırvatistan ve Türkiye gibi nispeten daha zengin ekonomilerde bile firmaların yalnızca %20’si lisanslama yapmaktadır.
İnovasyonu yaymak, rekabeti teşvik eden, fikri mülkiyeti koruyan ve yenilikçi girişimlere sermaye erişimini artıran kamu politikaları gerektirir. Bu, düzenlemeleri basitleştirmeyi, şeffaflık ve hesap verebilirlik kültürünü geliştirmeyi ve hem yeni girenler hem de mevcut oyuncular için eşit bir oyun alanı sağlamayı içerir.
Grafik: Yabancı teknoloji lisanslaması, orta gelirli ülke firmaları arasında sınırlıdır. Bu durum, inovasyonun yayılmasını engelleyerek, ekonomik büyümeyi de sınırlamaktadır.
Sonuç: Zorlu Engeller ve Olası İlerleme Yolları
Günümüz orta gelirli ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri’nin orta gelirli bir ülke olduğu döneme kıyasla çok daha zorlu engellerle karşı karşıyadır. Bu engeller arasında yaşlanan nüfuslar, yüksek borç ve iklim değişikliği gibi sorunlar bulunmaktadır. Ancak, bu zorluklara rağmen ilerleme kaydetmek hala mümkündür. Amerika Birleşik Devletleri’nden ders almak ve bu dersleri yerel koşullara uyarlamak, orta gelirli ülkelerin inovasyon kapasitelerini artırmaları için önemli bir adım olacaktır.
*Söz konusu yazı, Prof. Dr. Ufuk Akçiğit ile Dünya Kalkınma Raporu 2024 direktörü Dr. Somik Lall’ın hazırlamış olduğu blog yazısından Türkçeye çevrilmiştir.
Blog yazısının orijinal hali: Buradan ulaşabilirsiniz.
Dünya Kalkınma Raporu 2024: Buradan inceleyebilirsiniz.
